Het is tijd voor de jaarlijkse kerstbijeenkomst. Alle collega’s verzamelen zich. De lichtjes van de enorme kerstboom fonkelen in hun ogen terwijl ze naar het podium kijken. Daar staat de directeur al klaar om zijn speech te geven. Iedereen is benieuwd naar zijn mooie woorden om het jaar af te sluiten. Maar op het moment dat de directeur begint te spreken, verandert de stemming. Zijn woorden rollen in een veel te rap tempo van zijn tong. De ene onsamenhangende zin volgt de andere op. En de directeur lijkt meer bezig te zijn met ‘het afdraaien’ van zijn warrige verhaal, dan met de reacties van zijn luisteraars. Het publiek glimlacht beleefd. Maar het ongemak in de ruimte is voelbaar …

Een speech geven, is meer dan zomaar wat woorden (in rap tempo) uitspreken.

Met een speech wil je mensen niet verwarren uiteraard. Evenmin wil je ze een ongemakkelijk gevoel geven of ze in slaap sussen. Nee. Een goede speech beweegt mensen. Ontroert ze. Zweept ze op. Doet ze misschien zelfs van mening veranderen. De ingrediënten voor zo’n speech? Een goede voorbereiding, een inleiding waarmee je je publiek ‘pakt’, een midden waarmee je je publiek ‘vasthoudt’ en een einde dat je publiek ‘onthoudt’. Geef je binnenkort een speech? Lees dan onze speechtips en laat je inspireren door de fragmenten uit verschillende beroemde en minder beroemde speeches.

Stap 1. Bereid je speech goed voor.

Maak een werkplan

Maak een werkplan voordat je begint met het schrijven je speech. Dat is namelijk de basis voor een goede speech. Het zorgt ervoor dat je je speech heel gericht kunt schrijven. Waardoor je publiek zich eerder gegrepen voelt door je verhaal. In je werkplan zet je het onderwerp van je speech, het doel en je doelgroep.

Onderwerp: de klimaatcrisis
Doelgroep: studenten van de middelbare school
Doel: ervoor zorgen dat ze zich bewust zijn van de gevolgen van klimaatverandering

Bepaal het luistermotief

Hoe maak je jouw speech interessant voor je publiek? Jij wilt over een onderwerp iets vertellen. Je moet je luisteraars laten inzien waarom het interessant is om naar je te luisteren. Ze hebben een ‘luistermotief’ nodig. Dat luistermotief is vaak een wens of een angst van je luisteraars. En die verschilt natuurlijk per doelgroep. Bedenk dus als je je speech schrijft heel goed voor wie je gaat speechen. Niet jouw boodschap, maar je publiek bepaalt het luistermotief. Een voorbeeld:

Speech je over de klimaatcrisis voor een groep ouders? Dan kun je inspelen op de angst van ouders om de planeet niet goed achter te laten voor hun kinderen. Geef je een speech aan jongeren? Dan speel je bijvoorbeeld in op de wens om fijn te kunnen leven op een gezonde planeet. Speech je voor de inwoners van een dorp/stad/gemeente? Dan kun je benadrukken wat er allemaal voor de omgeving verandert als de inwoners zich niet gaan inzetten voor het klimaat.

Bepaal de tijdsduur van je speech

Een speech mag maximaal 15 minuten duren (dat is al heel lang!). Daarna zakt de aandacht van het publiek gegarandeerd in. De gemiddelde spreeksnelheid is 150 woorden per minuut. Schrijf dus een speech van maximaal 2.250 woorden. En time jezelf een keer als je de speech oefent.

Stap 2. ‘Pak’ je luisteraars met de inleiding van je speech.

Kies een approach

Luistermotief gevonden en klaar? Nee! Je moet dat luistermotief namelijk nog wel verpakken in een boeiende ‘approach’. Oftewel: verpak het luistermotief op een manier die de aandacht trekt van je luisteraars. Er zijn veel manieren om een approach te schrijven. Denk aan deze:

• Identificatie
• Meedoen
• Vergelijking
• Anekdote
• Humor
• Voor-na
• Actualiteit
• Vervreemding
• Vooroordeel

Hieronder zie je een approach uitgewerkt:

Actualiteit:
‘Gisteren werd er op de radio een onderzoek gepresenteerd. De resultaten daarvan stemden mij wat ongerust. Wat bleek namelijk: mensen die ‘s ochtends niet ontbijten, brengen de dag minder productief door … Toch heb ik vanochtend deze resultaten aan mijn laars gelapt. Met een lege maag op pad. Expres. Er moet geproefd worden vandaag! En wel op Proef Rotterdam!’

Stap 3. ‘Houd’ je luisteraars vast met het midden (het hart) van je speech.

Bepaal de kernboodschap van je speech

Wat wil je dat blijft hangen? Wat is de essentie van je verhaal? Én minstens zo belangrijk: wat wil de luisteraar weten? Schrijf de kernboodschappen van je speech op. En zorg ervoor dat het er niet meer dan 3 zijn. Een voorbeeld:

Overal zie je de gevolgen van klimaatverandering.
Het is nog niet te laat: wij kunnen er nog wat aan doen.
Maar dan moeten we wel nú in actie komen.

Herhaal korte zinsdelen

Herhaling werkt. Het geeft speeches de cadans die het publiek opzweept. Denk maar eens aan de meest beroemde speeches. Zo gebruikte Roosevelt herhaling in zijn speech na het bombardement op Pearl Harbor:

‘Afgelopen nacht viel het Japanse leger Hong Kong aan.
Afgelopen nacht viel het Japanse leger Guam aan.
Afgelopen nacht viel het Japanse leger Philippine Islands aan.
Afgelopen nacht viel het Japanse leger Wake Island aan.
En vanochtend viel het Japanse leger Midway Island aan.’

Ook Kennedy herhaalt zijn zinnen keer op keer in zijn speech ‘Ich bin ein Berliner’:

‘Er zijn veel mensen in de wereld die echt niet begrijpen, of zeggen het niet te begrijpen, wat het grote probleem tussen de vrije en de communistische wereld is.
Laat ze naar Berlijn komen.
Er zijn mensen die zeggen dat communisme een onvermijdelijke ontwikkeling is.
Laat ze naar Berlijn komen.
En er zijn mensen die zeggen, in Europa en elders, dat we kunnen samenwerken met de communisten.
Laat ze naar Berlijn komen.’

Maar de meester van herhaling is Martin Luther King. Zo gebruikt hij in zijn meest beroemde speech acht keer de zin ‘I have a dream’. Ook zegt hij bijvoorbeeld negen keer ‘Let freedom ring’. Hiermee weet hij zijn publiek mee te nemen in het ritme van zijn ‘droom’.

Kies een sterke oneliner

Alle grote speeches zijn bekend om één of twee uitspraken. Wie kent nog de hele strekking van de speech van King? Alleen zijn oneliner ‘I have a dream’ is bekend gebleven. Hetzelfde geldt voor ‘Ich bin ein Berliner’ (Kennedy), ‘Yes we can’ (Obama) of ‘How dare you’ (Greta Thunberg).

Wees concreet

Beroemde speeches gaan vaak over grootse onderwerpen: politieke conflicten, oorlog, armoede, klimaatverandering, polarisatie. Deze thema’s zijn abstract. Toch zijn de luisteraars geboeid. Hoe kan dat? De belangrijkste reden: in alle grote speeches maakt de schrijver problemen bijna tastbaar.

Geef je dus een speech? Zorg dan dat je een concreet en beeldend verhaal vertelt. Jan Terlouw doet dat prachtig bij De Wereld Draait Door. Hij illustreert dat er steeds minder vertrouwen is in de samenleving (een groot en abstract thema). En hoe anders dat vroeger was ‘toen er nog touwtjes uit de brievenbus hingen’ (een concreet en beeldend voorbeeld). Hij vertelt over hoe Nederland na de Tweede Wereldoorlog in wederopbouw was:

‘In die tijd zat ik met mijn jonge gezin, we woonden in een singelhuis in Utrecht. En overal hingen touwtjes uit de brievenbussen. De kinderen konden gewoon de voordeuren opentrekken en bij elkaar binnenlopen. Volwassenen ook. We vertrouwden elkaar. En we zeiden: make love, not war. We hadden natuurlijk kritiek op de regering. En we vonden dat dingen anders moesten. Maar we wantrouwden ze niet. De regering had moreel gezag in die tijd. En nu is het 2016 en er zijn heel veel dingen veranderd. […] Er hangen geen touwtjes meer uit de brievenbussen. We vertrouwen elkaar niet meer.’

Wees persoonlijk

Mensen luisteren graag naar persoonlijke verhalen. Die spreken tot de verbeelding. Maak daarom je speech persoonlijk. En gebruik voorbeelden uit je eigen leven. Kijk maar eens naar een fragment uit de speech van Dieuwertje Blok. Zij vertelt tijdens de dodenherdenking in 2023 over de ervaringen van haar moeder en haar eigen voorstelling daarbij:

‘Ze was 17 jaar oud toen de Tweede Wereldoorlog begon. Een joods meisje in Amsterdam, een meisje met levenshonger. Toen ik op die leeftijd het huis uitging om te genieten van nog meer vrijheid, werd die van haar juist steeds meer ingeperkt. Steeds meer plekken waar het haar verboden werd te komen, haar wereld werd steeds kleiner.

Ik probeer het me voor te stellen. Kijk naar foto’s uit die tijd. Een vol strand in Zandvoort op een zonnige zomerdag in 1941. Genomen vanaf het duin en naast de trap richting strand een groot bord: ”Voor Joden Verboden”.

Iedereen op dat volle strand was erlangs gekomen. Wat hebben ze gedacht, hebben ze het gezien, weggekeken? En vaak denk ik dan: wat zou ik doen? Zo’n bord dat een groep landgenoten wegzet. Mensen terugbrengt tot één deeltje van wie ze zijn, hun kleur, religie, afkomst. Went zoiets? Zou ik wegkijken?’

Maak gebruik van de kracht van stilte

Gebruik stiltes strategisch om belangrijke punten in je speech te benadrukken, om spanning op te bouwen of om je luisteraars de kans te geven om je boodschap te verwerken. Met een goed geplaatste stilte laat je je boodschap nog sterker overkomen.

Spreek de luisteraar aan

Richt je bewust tot je publiek en spreek je luisteraars persoonlijk aan. Daarmee betrek je ze nog meer bij je speech. En creëer je nog meer verbondenheid. Een voorbeeld uit de overwinningstoespraak van Kamala Harris:

‘En aan het Amerikaanse volk: bedankt dat jullie in recordaantallen op zijn komen dagen om jullie stem te laten horen. Ik weet dat het moeilijke tijden zijn geweest, vooral de afgelopen maanden. Het verdriet en de pijn. De zorgen en de strijd. Maar we zijn ook getuige geweest van jullie moed, veerkrachtigheid en vrijgevigheid. 4 jaar lang hebben jullie je ingezet voor gelijkheid en gerechtigheid. Voor onze levens en voor onze planeet. En toen hebben jullie gestemd. Jullie hebben een duidelijke boodschap afgegeven. Jullie kozen hoop, eenheid, fatsoen, wetenschap, en ja, waarheid. Jullie kozen Joe Biden als de volgende president van de Verenigde Staten.’

Stap 4. Zorg er met een pakkende afsluiting voor dat luisteraars je speech ‘onthouden’.

Maak de speech rond

Dit houdt in dat je aan het eind van je speech weer even terugkomt op het begin. Het ‘rondmaken’ van een speech geeft luisteraars het gevoel dat het verhaal klopt. En dat gevoel is essentieel voor de waardering van een speech. Kijk maar eens naar dit voorbeeld van het 17-jarige meisje Loewana Weiss die tijdens de dodenherdenking op de Dam vertelt over het oorlogsverleden van haar Sinti-familie. Zij begint haar speech door te vertellen dat ze daar niks over wist. En ze eindigt met de woorden: ‘Nu weet ik het wel’.

‘Ik heb mijn Pappo, dat betekent opa in onze taal, geïnterviewd over de oorlog
Hij vertelde daar niet over
Ik wist daar niks van
Ik wist niet dat Sinti bruine driehoeken moesten dragen in plaats van gele sterren
Ik wist niet dat het belangrijk was om te blijven bewegen
Ik wist niet dat mijn familie rondzwierf in Duitsland toen de oorlog begon
Dat ze het woonwagenkamp opsplitsten om niet op te vallen
Dat het ene deel van het kamp verdween en nooit meer terug kwam
en het andere deel naar Nederland vluchtte en bij Circus Boltini terechtkwam in de orkestbak
Ik wist niet dat de nazi’s mijn familie kwamen halen
Dat ze mee moesten naar Auschwitz
Ik wist niet dat de circusdirecteur loog dat ze nog 6 voorstellingen moesten spelen
Ik wist niet dat er na de 4e voorstelling een Stormbahnfuhrer langskwam
Dat hij vertelde dat ze de 6 voorstellingen niet af zouden wachten
Dat ze mijn familie de volgende ochtend zouden komen halen
Ik wist niet dat de Nazi’s de paarden en de woonwagens hebben meegenomen
Maar dat mijn familie allang weg was
Daarom was het belangrijk om te blijven bewegen
Ik wist niet dat mijn familie rondzwierf tot de oorlog voorbij was
En dat ze het hebben overleefd omdat die Stormbahnfuhrer zo van onze muziek hield
Ik heb mijn Pappo, dat betekent opa in onze taal, geïnterviewd over de oorlog
Hij vertelde daar niet over
Ik wist daar niks van
Nu weet ik het wel’

Hopelijk hebben alle tips en voorbeelden je geïnspireerd. En geef je straks zelf een speech die je luisteraars pakt, vasthoudt én die ze onthouden. Succes met speechen!